ARTYKUŁY

“(…) istnieją bogate państwa, gdzie zakaz handlu nie obowiązuje.”

CZTERY MITY O OGRANICZENIU HANDLU W NIEDZIELE

e9900064442aff-645-312-0-130-2000-970

(fot. Flash90 / FORUM)

Ekonomiczne mity powstają tam, gdzie nad rzetelną analizą konsekwencji – i to długoterminowych oraz obejmujących wszystkich uczestników rynku – górę bierze myślenie życzeniowe. Niestety, autorzy ustawy ograniczającej handel w niedziele nie ustrzegli się kilku istotnych „wpadek”, które każą wątpić zarówno w szczerość ich intencji, jak i skuteczność proponowanych zmian.

Wiosną w debacie publicznej królował temat 500+, jesień może należeć do ograniczenia handlu w niedzielę. Ustawa jeszcze nie weszła w życie, a już budzi sporo kontrowersji . Prześledźmy je punkt po punkcie.

 

Mit 1: wolna niedziela jako wartość religijna/cywilizacyjna

Pierwszą grupę argumentów zwolenników ograniczenia handlu w niedziele nazwać można argumentami natury religijnej lub moralnej. W uzasadnieniu złożonego w Sejmie projektu czytamy:

“Niedziela jest dobrem publicznym i wartością kulturową. Oczywiście jest świętem chrześcijańskim. Jednak w kręgu kultury zachodniej jest jednocześnie instytucją, której znaczenia społecznego i kulturowego trudno przecenić. Wolna od pracy niedziela bywa niekiedy określana najstarszym przykazaniem socjalnym świata”.w

Podobnych treści (włącznie z cytatami z Jana Pawła II) nie brakuje też na stronie internetowej inicjatywy.

Gdyby jednak wolna niedziela była wartością tak istotną, jak wynika to z przytaczanych wypowiedzi, to zakazem należałoby objąć cały handel, a nie tylko jego wybraną część. W innym wypadku musimy uznać, że pracownicy stacji benzynowych, kawiarni czy kiosków stanowią inną kastę ludzi, których zdobycze cywilizacyjne lub nakazy religijne nie obejmują. Tym bardziej, że autorzy projektu ustawy wprost stwierdzają, że jego wprowadzenie przyczyni się do przekierowania konsumentów w inne miejsca.
sonda-handel-niedziela

Konsumenci z centrów handlowych przeniosą swoje zainteresowania i potrzeby na korzystanie z lokali gastronomicznych, parków, przestrzeni miejskich, ożywiając w ten sposób przestrzeń centrum, a nie peryferii miast gdzie najczęściej zlokalizowane są placówki handlowe – czytamy w uzasadnieniu.

O ile chodzenie po parku istotnie nie wymaga obsługi ze strony jakiegokolwiek pracownika, o tyle już korzystanie z lokali gastronomicznych wymusi przecież pracę dodatkowych kucharzy, kelnerów itp. Zakładając, że samo wprowadzenie ustawy nie zmieni nawyków i potrzeb konsumentów, należy także liczyć się ze wzmożonym ruchem klientów w sklepach, które będą mogły handlować, co także przełoży się na wzrost zatrudnienia.

Chcąc więc być konsekwentnym, pomysłodawca zakazu powinien rozciągnąć go na wszystkie inne obszary aktywności zawodowej (być może z wyłączeniem policji, pogotowia itp.). W takim wypadku ustawa powinna jednak przybrać formę przykazania, które wprowadziłoby szabas podobny do tego obowiązującego w regionach Izraela zamieszkiwanych przez ortodoksyjnych Żydów.

Brak możliwości spędzania każdego weekendu z rodziną może być niedogodnością dla części pracowników handlu. Nie można jednak zrównywać ich sytuacji z niewolnikami (jak sugerują plakaty), ponieważ nie zostali oni do pracy w tym sektorze zmuszeni. Ponadto istnieją osoby, które mogą dokonywać zakupów tylko w niedzielę lub pracować tylko w niedzielę – ich racji zwolennicy ograniczenia handlu w niedziele zdają się nie brać pod uwagę.

Owszem, można sobie wyobrazić system totalnie niszczący wartość niedzieli, jednak jest nam do niego (na szczęście) bardzo daleko. W latach 1929-1931 ZSRR obowiązywał tzw. pięciodniowy tydzień pracy, w którym każdy dzień oznaczono odpowiednim kolorem. Następnie każdemu robotnikowi przypisano do odpowiedniej grupy, której wyznaczono jeden dzień wolny, oddzielający od siebie czterodniowe okresy pracy. W „pięciodniówce” wolna niedziela (liczona wg kalendarza gregoriańskiego) występowała incydentalnie, a ponadto zdarzało się, że członkowie rodzin przypisani zostali do innych „kolorów”, przez co nigdy nie mieli możliwości spędzenia wolnego dnia razem (poza świętami państwowymi).

 

Mit 2: w Europie też tak jest

– Istotnym elementem przemawiającym za ograniczeniem handlu w niedziele jest skutecznie i społecznie zaakceptowane funkcjonowanie takiej zasady w wielu krajach europejskich, np. w Austrii, Niemczech, Norwegii, Szwajcarii, Francji, Wielkiej Brytanii, Grecji, Belgii, Danii, gdzie istnieje całkowity zakaz handlu lub ograniczony w zależności od regionu, pory roku czy wielkości sklepu – czytamy w uzasadnieniu projektu ustawy.

Owszem, to prawda, że w Europie Zachodniej istnieją kraje, gdzie wciąż obowiązuje historyczna tradycja ograniczania handlu w niedziele. Nie jest to jednak zależność 1:1 – istnieją bogate państwa, gdzie zakaz handlu nie obowiązuje. Stwierdzenie, że Polska powinna naśladować Niemcy czy Francję, a nie Włochy i Szwecję jest czysto arbitralne.

Na obraz sytuacji zagranicą spojrzeć można też zupełnie inaczej, ponieważ w ostatnich latach kolejne bogate kraje zachodu liberalizują swoje prawo. Za przykład może posłużyć niesłusznie wymieniona przez związkowców Dania (zakaz zniesiono w 2012 r.) czy Finlandia (2016). Dodatkowo żaden kraj naszego regionu nie posiada restrykcyjnych regulacji w tym zakresie.

Na szczególną uwagę zasługuje przypadek Węgier, gdzie zakaz wprowadzono w marcu 2015 r. i zrezygnowano zeń już po 13 miesiącach.

Mit 3: Zmiana neutralna dla rynku pracy

Zwolennicy ograniczenia handlu w niedziele przekonują także, że wdrożenie ich postulatów nie doprowadzi do spadku zatrudnienia w handlu.

(fot. Jerzy Dudek / FORUM)

– Być może jest zagrożenie, że będzie mniej miejsc pracy, ale najważniejsza jest rodzina. Liczymy na mądrość pracodawców, że nie będą zwalniać – powiedział na antenie Radia Opole członek NSZZ Solidarność.

– Obaw nie powinien budzić także spadek zatrudnienia w sektorze handlu. Ze względu na możliwość handlu w niedziele przez osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą przewiduje się stworzenie dodatkowych miejsc pracy w formie samozatrudnienia – czytamy z kolei w uzasadnieniu projektu ustawy.

Autorom projektu wypada zadać pytanie, ile ich zdaniem wyniesie liczba dotychczasowych pracowników sklepów, którzy po wprowadzeniu ograniczeń w handlu zdecydują się na założenie własnego sklepu? Owszem, wzrost zatrudnienia może nastąpić w branżach, które będą mogły handlować – część kasjerek z supermarketów może przejść do delikatesów otwieranych przy stacjach paliw – jednak nie można arbitralnie stwierdzić, że ubytek miejsc pracy wyniesie zero.

Tym bardziej, że ochroniarz czy osoba odpowiadająca za sprzątanie w sklepie wielkopowierzchniowym nie zostanie automatycznie przesunięta z niedzielnej zmiany na wtorkową czy środową – jeżeli zmian będzie mniej, to i mniej potrzeba będzie pracowników zmianowych.

Z ubiegłorocznej analizy PwC wynika, że konieczność zrezygnowania z handlu w niedziele może skutkować zmniejszeniem zatrudnienia w całej branży o 62,3-85,5 tys. osób. Z analizą tą można się zgadzać lub nie (krytycy wypomną, że powstała na zlecenie Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji), jednak należy pamiętać, że z całą pewnością produktywność pracowników małych sklepów jest niższa niż w przypadku pracowników sklepów większych. Związane jest to zarówno z efektem skali, który obniża udział kosztów stałych, jak i dostępnymi zasobami kapitałowymi, które może udostępnić pracodawca. Produktywność natomiast przekłada się na wysokość wynagrodzeń.

To nie przypadek, że w ostatnich latach sieci takie jak Lidl i Biedronka zaczęły oferować warunki, które może nie robią wrażenia na mieszkańcach Warszawy czy Wrocławia, ale w mniejszych ośrodkach, gdzie stopa bezrobocia jest wyższa, umowa o pracę wraz z pakietem benefitów jest atrakcyjną ofertą, nierzadko lepszą od „umowy śmieciowej” w sklepie osiedlowym. 

 

Mit 4: społeczeństwo tego chce

Póki co wiemy, że za zmianą prawa w kierunku ograniczenia handlu w niedziele jest pół miliona osób, których podpisy do Sejmu wniosła Solidarność. Nie jest to grono małe, szczególnie, że podpisy zbierane były w wakacje, ale nie można dać się zwariować. To, czy społeczeństwo popiera ograniczenie niedzielnego handlu czy nie, dopiero się okaże.

Przede wszystkim nie ruszyła inicjatywa zbierania podpisów pod ustawą przywracającą możliwość handlu w niedziele, bo w dotychczasowej rzeczywistości prawnej nie było takiej potrzeby. Być może, gdy projekt zostanie uchwalony, taka inicjatywa ruszy i będziemy mogli określić, które stronnictwo ma więcej zwolenników.

(fot. Grazyna Myslinska UM / FOR)

Owszem, działacze Prawa i Sprawiedliwości deklarowali w przeszłości, że widzą potrzebę ograniczenia niedzielnego handlu. – Ograniczymy ilość wyjątków dopuszczających prace w niedziele i święta – czytamy w programie PiS z 2014 r. (nowszego programu na stronie partii nie ma).

Zapis ten można interpretować bardzo szeroko, wobec czego trudno zgodzić się ze stwierdzeniem, że wyborcy, którzy w niedzielę 25 października poparli PiS mieli świadomość, że za kilkanaście niedziel nie będą mogli pójść na zakupy. Pomysł ten nie należał bowiem do grona sztandarowych postulatów tej ekipy, do których zaliczyć można 500+, obniżenie wieku emerytalnego czy podniesienie kwoty wolnej od podatku.

W obecnym stanie rzeczy posiłkować możemy się badaniami opinii publicznej. Ubiegłoroczny sondaż CBOS pokazał, że 66% Polaków nie ma nic przeciwko zakupom w niedzielę. 59% respondentów nie wskazało także sprzeciwu wobec pracy zarobkowej w ten dzień, a 71% badanych przyznało się, że sami dokonują niedzielnych zakupów.

Spojrzeć można także na przykład Węgier, gdzie mimo przyjęcia zmian przez parlamentarną większość, przepisy nie zyskały poparcia opinii publicznej. Po kilkunastu miesiącach obóz rządzący skapitulował przed opozycją, która zapowiadała zbieranie podpisów pod wnioskiem o referendum w tej sprawie.

– Szef gabinetu premiera Orbana przyznał jednak, że choć ekonomiczne cele zakazu handlu w niedziele zostały osiągnięte, to jednak pod uwagę należy wziąć też inne czynniki. Jak dodał, przeciwko zmianom w prawie występowało wielu obywateli, w tym wiele kobiet, które podkreślały, że zakaz handlu w niedzielę wpływa na ich życie rodzinne w dni powszednie – pisaliśmy o sprawie w kwietniu.

 

Wniosek: chodzi o przywileje

Projekt ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele zawiera w sobie mnóstwo znaków zapytania. Jak uczy doświadczenie, jeżeli nie wiadomo o co, chodzi, to najczęściej chodzi o pieniądze. Wprowadzenie w życie projektu złożonego przez związkowców zrodzi jeden efekt – transfer części przychodów sklepów wielkopowierzchniowych czy sieci franczyzowych (tak, projekt zakazuje stanięcia za ladą sklepikarzowi, który jest ajentem Żabki) do kieszeni innych przedsiębiorców. Zyskać mogą także pracownicy sklepów objętych zakazem handlu, jednak tylko ci, którzy utrzymają swoje miejsca pracy – o los zwalnianych lub tych, którzy nie zostaną zatrudnieni, autorzy projektu ustawy zdają się nie martwić. O korzyściach dla konsumentów mówić nie można, bo ich po prostu nie ma – zakupy staną się droższe oraz mniej dostępne.

 

Michał Żuławiński

źródło: bankier.pl

W górę